Ευρώπη και Euro

Μοιραίο λάθος: ταυτίσαμε την Ευρώπη με το ευρώ. Του Πέτρου Μάρκαρη

Ας φύγουμε για λίγο από τη ζοφερή πραγματικότητα των 11,88 δισ. Ας βάλουμε στην άκρη θέματα όπως τα λάθη και η ανεπάρκεια του πολιτικού μας συστήματος, τα απάνθρωπα βάρη στις πλάτες των πολιτών, οι περικοπές και οι θυσίες που απαιτεί η τρόικα, θέματα που από την πολλή ανάλυση αρθρογράφων και πανεπιστημιακών έχουν υποβαθμιστεί στο επίπεδο του αυτονόητου. Ας μιλήσουμε λίγο για την ουσία, και ουσία είναι η οντότητα που λέγεται «Ευρώπη».

Πολύ φοβάμαι ότι εμείς οι Ευρωπαίοι, παρασυρμένοι κυρίως από τους πολιτικούς, κάναμε ένα μοιραίο λάθος: ταυτίσαμε την Ευρώπη με το ευρώ. Οσοι παρακολουθούν όχι μόνο την ελληνική αλλά και την ευρωπαϊκή ειδησεογραφία έχουν την εντύπωση, κυρίως μετά την κρίση, ότι η Ευρώπη δεν υπάρχει χωρίς το ευρώ. Στις συνειδήσεις των Ευρωπαίων έχει εγκατασταθεί η σχεδόν απόλυτη βεβαιότητα πως όποιος δεν ανήκει στην ευρωζώνη δεν θεωρείται Ευρωπαίος.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της νοοτροπίας μπορεί να το βρει κανείς πάλι στα ελληνικά ΜΜΕ. Τους τελευταίους μήνες παρακολουθώ καθημερινά το ψυχόδραμα με τη Γερμανία, αν θέλει να μας διώξει ή να μας κρατήσει στην ευρωζώνη. Ώς την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στην κ. Μέρκελ, η αίσθηση ήταν ότι θα μας πετάξει έξω. Τώρα περάσαμε στην αισιόδοξη προοπτική του πενήντα - πενήντα.
Οσο διαρκούσε η πρώτη φάση του ψυχοδράματος, η αγωνία όλων δεν περιοριζόταν μόνο στις ολέθριες συνέπειες της εξόδου για την ελληνική οικονομία και τη ζωή των ελλήνων πολιτών αλλά και στο ότι η Ελλάδα θα γινόταν κάτι σαν κράτος παρίας. Το ίδιο ίσχυε και για τους Γερμανούς, αλλά από την ανάποδη. Το επιχείρημα των γερμανών πολιτικών που θέλουν να μας διώξουν δεν είναι μόνο ότι η Ελλάδα δεν τα βγάζει πέρα με το ευρώ, αλλά ότι θα πρέπει συνάμα να τιμωρηθεί για την ασυνέπειά της και να καταδικαστεί στο πυρ το εξώτερον ή - τουλάχιστον σε διαμονή - σε αποικία καταδίκων.
Και εγώ αναρωτιέμαι: είναι παρίες όσα κράτη βρίσκονται στην ΕΕ αλλά είναι εκτός ευρωζώνης; Ζουν σε αποικία καταδίκων το Ηνωμένο Βασίλειο, η Δανία, η Σουηδία, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Πολωνία και άλλες πέντε χώρες; Είναι ευρωπαϊκή χώρα η Γερμανία που κατέστρεψε δύο φορές την Ευρώπη και δεν είναι το Ηνωμένο Βασίλειο που την έσωσε άλλες τόσες; Μπορεί το Ηνωμένο Βασίλειο να έχει χιλιάδες ιδιομορφίες, όμως όταν το χρειάστηκε η Ευρώπη ήταν πάντα εκεί.
Πολύ φοβάμαι ότι έχουμε μπει σε ένα λούκι, από το οποίο δεν ξέρουμε πώς να βγούμε. Το λέω αυτό, γιατί από την αρχή της κρίσης σπάνια έχω διαβάσει στον ευρωπαϊκό Τύπο κάποιο άρθρο που να ασχολείται με τις χώρες εκτός ευρωζώνης, με μοναδική εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά και στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου η ενασχόληση οφείλεται στις επιπλοκές που προξενεί ενίοτε η πολιτική της χώρας στην ευρωζώνη.
Επειδή κινδυνεύω να παρεξηγηθώ, να ξεκαθαρίσω ότι δεν ανήκω σε αυτούς που υποστηρίζουν την επιστροφή στη δραχμή. Δεν έχω ούτε αντιρρήσεις ούτε αναστολές να συναλλάσσομαι με το ευρώ, αρκεί να μην ξεχνάμε ότι το ευρώ είναι ένα νόμισμα, ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα, ένα μέσο συναλλαγής. Δεν είναι ο θεμέλιος λίθος της ύπαρξής μας.
Υπήρχε όμως μια ενωμένη Ευρώπη πριν από το ευρώ, έστω και αν δεν λεγόταν έτσι. Η διαφορά ανάμεσα στην Ευρώπη πριν από το ευρώ και στην Ευρώπη του ευρώ δεν περιορίζεται στο κοινό νόμισμα.
Η Ευρώπη πριν από το ευρώ δεν ήταν μόνο μια οικονομική κοινότητα. Ηταν ταυτόχρονα και το όραμα των πατέρων της ευρωπαϊκής ενοποίησης να ενώσουν κράτη με διαφορετικές γλώσσες, διαφορετικές ιστορίες, διαφορετικούς πολιτισμούς και παραδόσεις κάτω από τη στέγη των κοινών ευρωπαϊκών αξιών.
Αρκεί να θυμηθούμε ότι οι χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού δεν προσχώρησαν στην Ευρώπη μόνο για την κοινή αγορά και την προοπτική ενός καλύτερου βιοτικού επιπέδου αλλά και γιατί είχαν στερηθεί επί περίπου σαράντα πέντε χρόνια τις κοινές ευρωπαϊκές αξίες και τις επιζητούσαν.
Ο τελευταίος που μιλούσε για τα θέματα αυτά ήταν ο Ζακ Ντελόρ. Μετά τον Ντελόρ η συζήτηση γι' αυτό το μεγαλόπνοο σχέδιο έφθινε, ώσπου με την εισαγωγή του ευρώ, το κοινό νόμισμα καταβρόχθισε τις κοινές αξίες. Η ενότητα της ΕΕ υποκαταστάθηκε από την ενότητα της ευρωζώνης.
Σήμερα ζούμε σε μια Ευρώπη στην οποία τον λόγο έχουν μόνο οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι. Γι' αυτό και η συζήτηση είναι ρηχή, όπως το επίπεδο των περισσότερων ευρωπαίων ηγετών, και μονοδιάστατη, όπως συνήθως ο λόγος των οικονομολόγων. Λείπει η σφαιρική ματιά πάνω στην Ευρώπη, γιατί οι λογοτέχνες, οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι σπάνια παίρνουν τον λόγο.
Δεν μπαίνει σ' εμένα το δίλημμα ευρώ ή δραχμή. Μπαίνει όμως το ερώτημα: Ποια Ευρώπη; Υπήρξε μια Ευρώπη πριν από το ευρώ. Θα υπάρξει και μια Ευρώπη μετά το ευρώ, αν αύριο το ευρώ καταρρεύσει;
Στην Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη απλώνεται ραγδαία ένα λαϊκό κίνημα αντίδρασης που δεν θέλει να δίνει λεφτά στους άχρηστους και σπάταλους Ευρωπαίους του Νότου. Μπορεί να μας εξοργίζει, αλλά ας μην τους αδικούμε. Και εμείς, αλλά και οι Ισπανοί, οι Ιταλοί ή οι Πορτογάλοι έτσι θα σκεφτόμασταν, αν είμασταν στη θέση τους. Ξέρετε κανέναν πλούσιο που να μοιράζεται πρόθυμα τα λεφτά του με τους φτωχούς;
Την ίδια στιγμή απλώνεται στις χώρες του Νότου ένα κίνημα οργής κατά των πλούσιων χωρών της Ευρώπης, από λαούς που υποφέρουν και οι οποίοι βλέπουν το βιοτικό επίπεδο τους να καταρρέει σχεδόν σε καθημερινή βάση. Δεν είμαστε οι μόνοι. Τα ίδια αισθήματα μ' εμάς τρέφουν οι Ισπανοί, και οι Ιταλοί, οι Πορτογάλοι.
Ούτε αυτούς μπορεί να τους αδικήσει κανείς και εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα. Γιατί, αν το ευρώ δεν αντέξει, δεν είναι αυτονόητο ότι θα έχουμε μια Ευρώπη μετά το ευρώ.
Το πιο πιθανό είναι ότι θα έχουμε μια Ευρώπη κομμένη στα δύο, με το ένα κομμάτι να κατηγορεί το άλλο για την αποτυχία του ευρώ.
Θα έχουμε μια Ευρώπη χωρισμένη σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα που το ένα θα μισεί και θα απεχθάνεται το άλλο.
Δεν λέω να φύγουμε από το ευρώ. Ας αναλογιστούμε, όμως, αν το ευρώ αξίζει το τίμημα να χωριστεί η Ευρώπη σε αντίπαλα στρατόπεδα. Αν αξίζει να γκρεμίσουμε αυτό που η Ευρώπη έχτισε από το 1957 κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες.
Κυνηγάμε τους αριθμούς και χάσαμε ανθρώπους, αυτό είναι το δράμα. Μακάρι να βγω ψεύτης αλλά βαδίζουμε προς μια Ευρώπη εμφυλιοπολεμικής αντιπαλότητας.

Ο Πέτρος Μάρκαρης είναι συγγραφέας