ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΒΡΑΧΑ

Απο τα αρχαια χρόνια εως τη ρωμαϊκη κατάκτηση (190 π.χ)

Φημολογείται η ύπαρξη ηφαιστείου στην κορυφή του Γουλινά που γύρω στο 3.200 π.Χ εξεράγη. Τον 13ο αιώνα π.Χ ζούσαν στην περιοχή Δρύοπες καιΔόλοπες. Στην ομηρική εποχή μέχρι το Σπερχειό ποταμό θεωρείται ότι έφτανε το βασίλειο του Πηλέα που εκτεινόταν βόρεια εως τη Φάρσαλο, ανατολικά εως τις ακτες της Μαγνησίας και νότια εως το Μαλιακό κόλπο. Υπάρχει μια εκδοχή που τοποθετεί την ομηρική Φθία και το κράτος τουΑχιλλέα στην κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού στη Δ.Φθιώτιδα.
Στα αρχαϊκά χρόνια μεταξύ 1.100-1.050 π. Χ εγκαταστάθηκαν στην περιοχή οι Αινιάνες προερχόμενοι από την Ήπειρο. Πολιτικά και οργανωτικά σχετίζονταν με τη Θεσσαλία και έτσι μήδισαν στην Περσική εισβολή του Ξέρξη το 480-479 π.Χ Από το 344 π.Χ με το Φίλιππο Β’ αρχίζουν τα χρόνια της Μακεδονικής κυριαρχίας.
Στα ελληνιστικά χρόνια η ίδρυση της Αιτωλικής Συμπολιτείας (314 π.Χ) σηματοδοτεί μια περίοδο που η περιοχή διεκδικείται από τους 2 μεγάλους αντιπάλους Αιτωλούς και Μακεδόνες.
Στα 280-279 π.Χ συντελείται στον ελλαδικό χώρο η τρομερή εισβολή των Γαλατών από το βορρά. Η Μακεδονία καταλαμβάνεται και οι Γαλάτες υπό το Βρέννο φτάνουν εως τις Θερμοπύλες. Από εκεί και ενώ διεξαγόταν στα στενά κρίσιμη μάχη με τους νότιους Έλληνες, τμήμα των Γαλατών έφτασε μέχρι τη θέση Κοκκάλια στο τρίγωνο Κρίκελο-Γαρδίκι-Πουγκάκια επιδιώκοντας να εισέλθει στην καρδιά της χώρας των Αιτωλών. Στην τοποθεσία αυτή η γαλατική δύναμη εισβολής κατεστράφη ολοσχερώς από Αινιάνες, Φωκείς και Αιτωλούς και τα γαλατικά φύλα μετά και την ήττα τους παράλληλα και στους Δελφούς υποχώρησαν βόρεια μέσω Μακεδονίας προς Μ.Ασία. Η περιοχή της Δ.Φθιώτιδος άρχισε από τότε σταδιακά να ελέγχεται από τους Αιτωλούς.
Στον Α’ Μακεδονικό πόλεμο (215-205 π.Χ) της Ρώμης εναντίον του Φιλίππου Ε’ της Μακεδονίας οι Αιτωλοί συμμάχησαν με τους Ρωμαίους εναντίον της Μακεδονίας και η περιοχή της Δ.Φθιώτιδας έγινε πεδίο συγκρούσεων Μακεδόνων-Αιτωλών.
Το ίδιο συνέβη στο Β’ Μακεδονικό πόλεμο (200-197 π.Χ) όταν και πάλι οι Αιτωλοί συμμάχησαν με τους Ρωμαίους εναντίον του Φιλίππου Ε’ και κατέστρεψαν το 198 π.Χ την αρχαία πόλη Σπερχειαί που βρισκόταν στην περιοχή Φτέρης-Παλαιοβράχας στις πλαγιές του Γουλινά (αρχαιολογικοί χώροι Καστρόρραχη, Τραπεζόρραχη, Ελληνικά) και ήταν σύμμαχος των Μακεδόνων.
Μετά από 5 χρόνια ο Αντίοχος Γ’ του ελληνιστικού βασιλείου της Συρίας κήρυξε τον πόλεμο στη Ρώμη (192-188 π.Χ). Αποβιβάστηκε στον Πτελεό και τη Στυλίδα και κατευθύνθηκε προς τη Λαμία έχοντας στο πλευρό του ως σύμβουλο τον Αννίβα, περίφημο Καρχηδόνιο στρατηλάτη φυγά πλέον από την πατρίδα του. Οι Αιτωλοί που ήλεγχαν την περιοχή συμμάχησαν με τον Αντίοχο Γ’ εναντίον των Ρωμαίων που είχαν τώρα στο πλευρό τους τη Μακεδονία του Φιλίππου Ε’. Μετά την ήττα του Αντίοχου στις Θερμοπύλες (192 π.Χ) και την αποχώρησή του στη Μ.Ασία , οι Ρωμαίοι κατέστρεψαν τη Λαμία το 190 π.Χ και όλη η περιοχή της Δ.Φθιώτιδος πέρασε πια στα χέρια των Ρωμαίων για 6 αιώνες εντασσόμενη στην επαρχία της Αχαϊας με έδρα την Κόρινθο.

Ρωμαιοκρατία και Βυζάντιο εως το 1204 μ.Χ

Η διάδοση του χριστιανισμού στην περιοχή συντελέστηκε τον 1ο μ.Χ αιώνα από τον Ηρωδίωνα – μαθητή του Αποστόλου Παύλου και ενός εκ των 70 Αποστόλων.
Η περιοχή δέχτηκε τις επιδρομές των Γότθων (251, 263, 287 μ.Χ) και κυρίως των Βησιγότθων του Αλάριχου το 396-398 μ.Χ
Στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η περιοχή δέχτηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ τις μεγάλες σλαβικές επιδρομές (517, 539, 559, 577 μ.Χ) και την εγκατάσταση σλαβικού πληθυσμού που μαρτυρείται και από τα ονόματα χωριών (Μουστροβο, Λιάσκοβο κλπ), τοπωνυμίων (Βιστριζα) και λέξεων (κοτέτσι, στανη, τσαντήλα, γκλίτσα κλπ)
Στα χρόνια του Βασιλείου Β’ Βουλγαροκτόνου (976-1025 μ.Χ) συντελέστηκε η μεγάλη Βουλγαρική εισβολή του 997 μ.Χ υπό το Σαμουήλ προς νότο που υπέστη καταστροφική ήττα στο Σπερχειό από το Νικηφόρο Ουρανό.
Η περίοδος 1081-1185 μ.Χ χαρακτηρίζεται από τις συγκρούσεις Βυζαντινών-Νορμανδών από την Ιταλία μέχρι που φτάνουμε στην τραγική ημερομηνία της 13ης Απριλίου 1204 που οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και κατέλυσαν τη Βυζαντινή κυριαρχία διαμοιράζοντας τα εδάφη της. Αρχίζει έτσι και για την περιοχή η Φραγκοκρατία που κράτησε 189 χρόνια.

Η φραγκοκρατία (1204-1393)

Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας μετά την Άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους η περιοχή της δυτικής Φθιώτιδος κατακτήθηκε από το Δουκάτο των Αθηνών (Βουργουνδοί). Ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Α’ Άγγελος Κομνηνός Δούκας (1214-1230) απελευθέρωσε την περιοχή και ίδρυσε τοΔουκάτο των Νέων Πατρών (Υπάτη) το 1218. Τον διαδέχτηκε ο ανηψιός του Μιχαήλ Β’ Κομνηνός Δούκας (1241-1271). Μετά το θάνατό του το Δουκάτο Νέων Πατρών διοίκησε ο υιός του Ιωάννης Α’ Άγγελος (1271-1296) ενώ το 1319 καταλύθηκε η κυριαρχία του από τους Καταλανούς του Δουκάτου των Αθηνών. Την περίοδο 1350-1370 η περιοχή δέχτηκε Αλβανικές επιδρομές που κατέβαιναν από το βορρά.
Στα 1390 το Δουκάτο των Νέων Πατρών κατακτήθηκε από τη Φλωρεντινή οικογένεια Ατζαγιόλι. Το 1393 ο Σουλτάνος Βαγιαζίτ Α’ (1389-1402) καταλαμβάνει οριστικά την περιοχή και αρχίζει η μακρά περίοδος της Οθωμανικής κατάκτησης που θα κρατήσει 437 χρόνια.

Η περίοδος της Τουρκοκρατίας (1393-1830)

Η παράδοση αναφέρει οτι το χωριό κτίστηκε απο οικογένειες οι οποίες ήρθαν απο το Ικόνιο της Μ. Ασίας τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, γι’αυτο και λέγεται πως το πρώτο του όνομα ηταν Κονιαροχώρι. Στα χρόνια του Αλή πασά (1788-1822) η περιοχή ελεγχόταν από το πασαλίκι των Ιωαννίνων που εκτεινόταν από τη βόρεια Ήπειρο και τη Δ.Μακεδονία έως την Πελοπόννησο. Διοικητικά ανήκε στο σαντζάκι της Ναυπάκτου και στον καζα του Πατρατζικίου (Υπάτη). Στις πλαγιές του όρους Γουλινά κατά την παράδοση δρούσε ο κλέφτης Βράχας που ενεργούσε επιδρομές στο χωριό χτυπώντας τον εκεί τουρκικό πληθυσμό και από την ονομασία που του απέδωσαν οι κάτοικοι «παλιο-Βράχας» πήρε το όνομα και το χωριό. Στο Γουλινά δρούσαν οι γνωστοί κλεφταρματολοί Κατσουδαίοι από την Άνω Φτέρη την περίοδο 1770-1815 συγκρουόμενοι διαρκώς με τον Αλή πασα. Η δράση τους εκτεινόταν από τ’ Άγραφα εως την ορεινή Ναυπακτία και τη Δωρίδα. Η Παλαιοβράχα χρησιμοποιούνταν ως βάση εξόρμησης των τουρκαλβανών για τις μάχες τους με τους Κατσουδαίους στην ευρύτερη περιοχή (Ανω Φτέρη, Προφήτης Ηλίας κλπ). Η τελική τους εξόντωση έγινε με δόλο, ο μεν Τρ. Κατσούδας εκτελέστηκε στα Γιάννενα από τον Αλή πασά όταν προσκλήθηκε για συνομιλίες, οι δε υπόλοιποι στον Αγ.Σώστη Σπερχειάδος σε γιορτή-παγίδα από το δερβέναγα Αλη Μουχταρ Αγα. Ιδιαίτερα σκληρή υπήρξε η κόντρα των Κατσουδαίων με τους Κοντογιανναίους για τον έλεγχο στο αρματολίκι της Υπάτης.
Με την έναρξη της επανάστασης Πανουργιάς και Δυοβουνιώτης δρούν στην ευρύτερη περιοχή και πολιορκούν την Υπάτη στις 18 Απριλίου 1821 αλλά διακόπτουν τις επιχειρήσεις καθώς τουρκική στρατιά (9.000) υπό τους Ομερ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ θα φτάσει από τα Γιάννενα σταλμένη από το σερασκέρη Χουρσίτ πασά για να καταπνίξει την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Στις 22 Απριλίου 1821 θα δοθεί η περίφημη μάχη της Αλαμάνας με τον τραγικό χαμό του Διάκου.
Θα ακολουθήσουν οι μεγάλες νίκες του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη Γραβιά (8 Μαϊου 1821) και των Πανουργιά-Δυοβουνιώτη-Γκούρα στα Βασιλικά (26 Αυγούστου 1821) απέναντι στη στρατιά (8.000) του Μπεϋραν πασά που κατευθυνόταν στην Πελοπόννησο για να βοηθήσει την πολιορκημένηΤριπολιτσά.
Την επόμενη χρονιά (Απρίλιος 1822) ο Οδ.Ανδρούτσος θα ηγηθεί επιχειρήσεων για την κατάληψη της Λαμίας. Με τους Νικηταρά και Δημήτριο Υψηλάντη (4.000 στρατό) θα αποβιβασθούν σε Αγ.Μαρίνα και Αχινό εναντίον της Στυλίδος ενώ δυτικά θα πολιορκηθεί η Υπάτη για 2η φορά (2 Απριλίου 1822) από τους Πανουργιά Δυοβουνιώτη Κοντογιάννη Γιολδάση Σαφάκα (2.500 στρατό). Μάλιστα εκεί διέμενε και ο ίδιος ο Μαχμούτ πασας Δράμαλης που παραλίγο να σκοτωθεί. Η αντίσταση των Τούρκων στο Αυλάκι Λαμίας και η υπονόμευση του αγώνα από τις ραδιουργίες του Αρείου Πάγου (Μαυροκορδάτος-Νέγρης) εναντίον του Ανδρούτσου θα οδηγήσει το εγχείρημα σε αποτυχία. Το Μάϊο 1822 η τεράστια στρατιά (32.000) του Μαχμούτ πασά Δράμαλη προτού εισβάλλει στην Πελοπόννησο προβαίνει σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Δ.Φθιώτιδα (μάχη Ι.Μ.Αγάθωνος-Λυχνού και ολοσχερής καταστροφή του μοναστηριού) ενώ στις 22 Μαϊου 1822 η Υπάτη πολιορκήθηκε από τους Έλληνες για 3η φορά.
Η τελευταία μάχη στην περιοχή ήταν αυτή της Οξυάς στις 23 Σεπτεμβρίου 1828 όταν 3.000 Τούρκοι από Υπάτη κινήθηκαν προς Λομποτινά-ορεινή Ναυπακτία διαμέσου Γαρδικίου αλλά νικήθηκαν από τον Κίτσο Τζαβέλα.
Με τό Πρωτόκολλο του Λονδίνου 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830 το Ελληνικό έθνος μετά απο 9 έτη σκληρό, άνισο αλλά ηρωϊκό αγώνα, απέκτησε την πολυπόθητη ανεξαρτησία του μετά 4 αιώνων οθωμανικό ζυγό. Τα πρώτα σύνορα (γραμμή Αχελώου-Σπερχειού) περιέλαβαν και την Παλαιοβράχα που απελευθερώθηκε μετά απο 437 χρόνια τουρκικής κατοχής.
Σύμφωνα με το βιβλίο του εκπαιδευτικού Ν.Αντωνόπουλου “Η Δυτική Φθιώτιδα στη φωτιά του ’21″ με βάση τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και τις δηλώσεις αγωνιστών στα 1840-1860, ανέρχονται σε 94 οι αγωνιστές του 1821 που διέμεναν μόνιμα εκείνη την περίοδο στην Παλαιοβράχα.

Τα χρόνια απο την απελευθέρωση εως την κατοχή (1830-1941)

Οι πληθυσμοί που μετοίκησαν το χωριό μετα τη φυγή των Τούρκων προέρχονταν, σύμφωνα με τις σημειώσεις του Γεωργίου Αναστ. Αθανασίου που αφορά την καταγωγή των επιθέτων, από τα εξής σημεία: Αγ. Δημήτριος και Γραμμένη Οξυά ορεινής Ναυπακτίας, Μαραθιάς, Αρτοτίνα και Πενταγιοί Φωκίδος, περιοχή Βάλτου Αχελώου (Ασπροπόταμος) και Χαλκιόπουλων Αιτωλοακαρνανίας, Άμπλιανη Ευρυτανίας, Ήπειρος, Τεπελένι Β. Ηπείρου, Ρεντίνα και Μαυρομάτι Καρδίτσας, Μερκάδα, Καψή, Γιαννιτσού, Ροβολιάρι, Τσούκα, Μάκρη, Λυγαριά (Τσοπανλάτα), Πίτσι, Γαρδίκι, Φτέρη, Κουτσούφλιανη, Κυριακοχώρι, Κανάλια, Δίλοφο (Μπρούφλιανη) και Θήβα.
Με το Β.Δ. (8/20 Απριλίου 1835) οι Δήμοι που αποτέλεσαν την επαρχία Φθιώτιδος (Νομός Φωκίδος-Λοκρίδος) ήταν συνολικά 14. Η Παλαιοβράχααποτέλεσε έδρα του Δήμου Σπερχειάδος (πληθυσμός 2.016):
Παλαιοβράχα 347
Σπερχειάδα (Αγα) 135
Πουγκάκια-Αγ. Σωστης (Καρνα-Μαστανι) 26
Μεσοποταμια (Χαλιλη) 183
Διλοφο (Μπρουφλιανη) 230
Καλλιθεα (Γυφτοχωρι) 183
Αγοριανη 145
Καληγα 17
Κουφοδεντρα 42
Κλωνι 85
Φτερη 386
Καμπια 67
Κιλυμοδι 42
Λευκαδα 25
Αγ.Ιωαννης 63
Πυργος 40
ΣΥΝΟΛΟ 2.016
Κατά την περίοδο 1840-1845 η έδρα του Δήμου μεταφέρθηκε στη Σπερχειάδα έως το 1912 που με το νόμο Δ.Ν.Ζ’ (ΦΕΚ 58/Α/18-2-1912) “Περί συστάσεως Δήμων και Κοινοτήτων” η Παλαιοβράχα αποτέλεσε ανεξάρτητη Κοινότητα. Το 1997 με το ν.2539 του “Καποδίστρια” η Κοινότητα Παλαιοβράχας καταργήθηκε και εντάχθηκε στο νέο Δήμο Σπερχειάδος ενώ από το 2010 με το νόμο του “Καλλικράτη” ανήκει στο διευρυμένο Δήμο Μακρακώμης με έδρα τη Σπερχειάδα.
Στους αγώνες της Ελλάδος εως το 1944 για την εθνική ολοκλήρωση και την ελευθερία οι κάτοικοι του χωριού έδωσαν 40 νεκρούς συνολικά:
Α’ Βαλκανικός Πόλεμος (1912-1913) νεκροί 3
ΞΥΝΟΓΑΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΙΩΑΝΝΟΥ Σόροβιτς (Αμύνταιο) 24/10/1912 στρατιώτης
ΡΑΠΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Καϊλάρια (Πτολεμαϊδα) 24/10/1912 στρατιώτης
ΤΣΑΤΣΑΒΡΑΤΣΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ Β’ Στρ.Νοσοκ.Πειραιά 25/10/1912 στρατιώτης
Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος (1913) νεκροί 5
ΑΝΔΡΙΤΣΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ Κιλκις 21/6/1913 στρατιώτης
ΛΑΜΠΟΥ ΛΑΜΠΡΟΣ του ΗΛΙΑ Λαχανάς 21/6/1913 στρατιώτης
ΠΡΕΣΣΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ του ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Τζουμαγια 17/7/1913 στρατιώτης
ΤΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ Τζουμαγια-υψωμα 1378 14/7/1913 υπολοχαγός
ΧΑΝΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ του ΑΝΔΡΕΑ Λαχανάς 21/6/1913 στρατιώτης
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος 1914-1918 νεκροί 2
ΓΟΥΛΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ του ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ Γεν.Νοσοκ. Θεσ/νικης 20/11/1918 υποδεκανεας
ΣΠΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Στρ.Νοσοκ Εκπαίδευσης 26/11/1917 στρατιώτης
Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922) νεκροί 9
ΑΛΕΞΙΟΥ ΜΗΝΑΣ του ΜΑΤΘΑΙΟΥ Καπλαμας (Μ.Ασια) 30/4/1921 στρατιώτης
ΚΥΛΑΠΟΥΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Μ.Ασια 18/4/1922 στρατιώτης
ΛΑΜΠΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΗΛΙΑΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ Μπαλ Μαχμουτ (Μ.Ασια) 26/8/1922 στρατιώτης
ΜΠΑΡΤΣΙΩΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μ.Ασια Αυγ-22 στρατιώτης (αγνοούμενος)
ΜΠΑΡΤΣΙΩΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μ.Ασια Αυγ-22 στρατιώτης (αγνοούμενος)
ΡΑΠΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Προσκ.Νοσοκ. Δορυλαίου 27/8/1921 λοχίας
ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΙΟΣ του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Μ.Ασια 18/8/1922 στρατιώτης
ΤΣΙΛΙΜΑΓΚΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ του ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Μ.Ασια 1919-1922 στρατιώτης (αγνοούμενος)
ΧΑΝΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ Γεν.Στρ.Νοσοκ Αθηνών 21/10/1919 στρατιώτης
Ελληνοϊταλικός Πόλεμος (1940-1941) νεκροί 3
ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Μαλι Σπανταριτ (βορ.Κλεισούρας) 10/3/1941 στρατιώτης(αγνοούμενος) 50ο Σ Π/Ζ (ετών 29)
ΠΑΣΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ νοτιο-δυτικα Τεπελενιου 3/3/1941 στρατιώτης 42ο Σ.Ε (ετών 26)
ΧΑΡΑΥΓΗΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ στρατιώτης (αποθανων από κρυοπαγηματα)

Τα χρόνια της κατοχής (1941-1944)

Κατά τη διάρκεια της κατοχής η γειτονική Σπερχειάδα ήταν έδρα ιταλικού τάγματος ιππικού του συντάγματος Αόστης και μετά την άνοιξη του 1942 περιστασιακά γερμανικού τάγματος. Μετά το Μαϊο 1942 και την ίδρυση του ΕΛΑΣ οι αντάρτικες δυνάμεις στη Δυτ.Φθιώτιδα σταδιακά ενισχύθηκαν και οργανώθηκαν. Είναι γνωστό και το σπίτι όπου διέμενε ο αρχικαπετάνιος του Άρης Βελουχιώτης σε κάθε επίσκεψή του στο χωριό). Σταδιακά δημιουργήθηκε η 13η μεραρχία που αργότερα υπήχθη στην Ομάδα Μεραρχιών Στερεάς (Ο.Μ.Σ) με το 5/42 Σύνταγμα Δ.Φθιώτιδος να εδρεύει στην ευρύτερη περιοχή.
Οι Γερμανοϊταλοί διενήργησαν προς τη Δ.Φθιώτιδα 5 κύριες επιδρομές με άξονα κατεύθυνσης Λαμία-Καρπενήσι στα πλαίσια των αντι-ανταρτικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων:
1. Στις 9 Απριλίου 1943
2. στις 5-18 Νοεμβρίου 1943 μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας (8 Σεπτεμβρίου 1943) οταν κατέλαβαν και το Καρπενήσι (7 Νοεμβρίου 1943)
3. στις 11-14 Μαϊου 1944
4. στις 17-18 Ιουνίου 1944 οπότε κάηκαν η Υπάτη και η Σπερχειάδα.
5. Στην τελευταία μεγάλη επιχείρηση με τον κωδικο “KREUZOTTER” (Έχιδνα)(5-31 Αυγούστου 1944) για τη συντριβή του ΕΛΑΣ στον ορεινό όγκο της Ρούμελης εκτοξεύτηκαν ταυτόχρονα επιθέσεις από 3 άξονες (Αγρίνιο-Λαμία-Άμφισσα) με κατεύθυνση Καρπενήσι-Βίνιανη-Κεράσοβο. Από Λαμία γερμανικές δυνάμεις (18ο Συνταγμα Ορεινων Κυνηγων SS της 4ης μεραρχιας SS, to 845o Γερμανοαραβικο τάγμα και μονάδες της 11ης Αεροπορικης μεραρχιας απο Αθηνα) στις 5 Αυγούστου κινήθηκαν προς Μακρακώμη-Σπερχειάδα-Παλαιοβράχα-Τσούκα με πορεία προς το Καρπενήσι. Στις 9 του μήνα μπήκαν στην πρωτεύουσα της Ευρυτανίας, στις 11 στη Βίνιανη και στις 12 στο Κεράσοβο. Εως 16 Αυγούστου μετα απο σειρα μαχων με δυναμεις του ΕΛΑΣ (42ο, 52ο και 36ο συνταγματα και Σχολη Εφέδρων Αξιωματικών) επέστρεψαν στο Λιανοκλάδι.
Κατά την οργανωμένη υποχώρησή τους έκαψαν τουλάχιστον 20 χωριά της περιοχής , ανάμεσά τους και την Παλαιοβράχα (14-15 Αυγούστου 1944). Υπολογίζονται σε 180 τα καμμένα σπίτια του χωριού και σε 9 οι εκτελεσθέντες από τους κατακτητές.
Από αυτούς 4 άμαχοι πυρπολήθηκαν μέσα στα σπίτια τους:
ΛΑΜΠΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
ΤΣΙΛΙΜΑΓΚΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΧΑΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ
ΧΑΝΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ
ενώ 4 άμαχοι εκτελέσθηκαν από τους Γερμανούς επιδρομείς στη θεση “Ισιωματα”:
ΜΠΑΡΤΣΙΩΚΑΣ ΗΛΙΑΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ
ΞΥΝΟΓΑΛΟΣ ΦΩΤΙΟΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ
ΠΑΠΑΕΥΘΥΜΙΟΥ ΗΛΙΑΣ
ΧΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του ΛΑΜΠΟΥ
και 1 άμαχος εκτελέστηκε στη Μακρακώμη:
ΣΚΟΤΙΔΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Επιπλέον στην κατοχή 3 χωριανοί εκτελέστηκαν στη Χαιρώνεια από τους Γερμανούς ερχόμενοι από Αθήνα:
ΧΑΡΑΥΓΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του ΧΡΗΣΤΟΥ
ΠΡΕΣΣΑΣ ΦΩΤΙΟΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ
ΜΠΟΤΙΝΑΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του ΙΩΑΝΝΟΥ
άλλοι 5 άμαχοι πέθαναν από τη φοβερή πείνα της κατοχής:
ΤΡΙΠΑΜΠΟΥΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΒΑΪΟΣ
ΡΑΠΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΤΣΙΦΤΣΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ
ΜΑΝΩΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ του ΧΡΗΣΤΟΥ
ενώ σε συγκρούσεις με τον ΕΛΑΣ Αθηνών εκτελέστηκε στον Αγ.Δημήτριο Αττικής στις 8/9/1944 ο ενωμοταρχης ΜΠΑΚΑΣΟΥΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ.
Συνολικά 18 κάτοικοι της Παλαιοβράχας έχασαν τη ζωή τους στα σκοτεινά εκείνα χρόνια της κατοχής.

Τα χρόνια του Εμφυλιου πολέμου (1944-1949)

Μετά τον Οκτώβριο 1944 και την απελευθέρωση από την ξενική κατοχή, κάθε προσδοκία για ομαλό πολιτικό βίο διαψεύστηκε οικτρά παρά την επική αντίσταση του ελληνικού λαού στον άξονα και τις τεράστιες θυσίες που υπέστη υπερ του κοινού συμμαχικού αγώνα. Δεκεμβριανά, μεταβαρκιζιανό κράτος, διώξεις του ΕΑΜικού κόσμου, παρακρατική βία, εμφυλιοπολεμικό κλίμα και κυρίως η ξένη παρέμβαση, οδήγησαν τη χώρα στην άβυσσο του αδελφοκτόνου σπαραγμού που διήρκεσε 3 χρόνια (1946-1949) και συσσώρευσε τρομερά δεινά, καταστροφές, ποταμούς αίματος, μίση και πάθη για δεκαετίες. Η Παλαιοβράχα ήταν ένα από τα πολλά μικρά χωριά της ορεινής Ελλάδος που πλήρωσε πολύ ακριβά το τεράστιο γεωπολιτικό παιχνίδι που παίχτηκε μεταξύ ΕΣΣΔ ΗΠΑ Αγγλίας κατά την έναρξη του ψυχρού πολέμου στην Ελλάδα για την κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος 1946-1949 ήταν το αιματηρό προϊόν αυτού του ανταγωνισμού.
Δεκάδες αντάρτες, στρατιώτες, χωροφύλακες, άμαχοι, χάθηκαν σ’ εκείνο τον πόλεμο που ουσιαστικά διέλυσε την πληθυσμιακή, κοινωνική και παραγωγική βάση του χωριού μετατρέποντάς το σε έρημο τοπίο, αφού τις καταστροφές των Γερμανών συμπλήρωσε η μαζική εκτόπιση του πληθυσμού αρχικά στη Σπερχειάδα (από το καλοκαίρι του 1947 – ήδη από 7 Φεβρουαρίου και 11 Απριλίου 1947 η Σπερχειάδα έγινε πεδίο συγκρούσεων Εθν.Στρατού-Δ.Σ.Ε) και μετά στη Λαμία στα πλαίσια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του στρατού εναντίον των ανταρτών του ΔΣΕ(στην περιοχη της Ρούμελης δρούσε η 2η Μεραρχια του Δ.Σ.Ε υπό τον Διαμαντή (Γιάννης Αλεξάνδρου).
Στην περιοχή εκτυλίχθηκαν μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Εθνικού Στρατού εναντίον των ανταρτών του Δ.Σ.Ε Ρούμελης:
“Πελαργος” 7-15/6/1947
“Λαίλαψ” 19/9-12/10/1947
“Χαραυγη” 14/4-20/5/1948
οι επιχειρήσεις μετα την κατάληψη του Καρπενησίου απο Δ.Σ.Ε 19/1-9/3/1949
και τέλος η μεγάλη επιχείρηση υπό την επωνυμία “Πύραυλος” (Α’ ΣΣ Θρασύβουλος Τσακαλώτος) από 23/4-21/6/1949 που σήμανε και το τέλος της 2ης μεραρχίας του ΔΣΕ με το θάνατο του Διαμαντή στα Μάρμαρα.
Συνολικά 41 νεκροί καταγράφονται την περίοδο Δεκεμβριανών-Εμφυλίου (1944-1949):
Στα Δεκεμβριανά στις 4/12/1944 σκοτώθηκε σε μάχη με τον ΕΛΑΣ Αθηνών στη Νέα Κοκκινια Αττικής ο
χωροφύλακας ΤΣΙΩΤΑΣ ΗΛΙΑΣ του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Στην Ανω Φτέρη στις 6/1/1947 εκτελεστηκαν απο παρακρατικους (ομάδα Κρανια – Α.Μ.Α.Κ)οι:
ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΘΕΟΦΑΝΗΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΜΠΟΤΙΝΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ του ΙΩΑΝΝΟΥ
ΠΑΝΑΓΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΧΡΗΣΤΟΥ
ΤΣΙΛΙΜΑΓΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΧΡΗΣΤΟΥ
Στο Τρίλοφο εκτελέστηκε από παρακρατικούς (ομάδα Σούρλα)ο ΡΙΖΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ του ΚΟΣΜΑ
Από το Εκτακτο Στρατοδικειο Λαμιας εκτελέστηκαν στην Ξηριώτισσα Λαμίας οι:
ΤΡΙΠΑΜΠΟΥΚΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ 12/11/1948 (ετών 31)
ΧΑΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ του ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 4/11/1948 (ετών 24)
ΚΟΛΟΒΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ 4/11/1948 (ετών 31)
ενώ από το Εκτακτο Στρατοδικείο Λαρισας εκτελέστηκε στη Λάρισα ο ΠΡΕΣΣΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Σε διάφορες συγκρούσεις ανάμεσα στο Δ.Σ.Ε με το στρατό και τη χωροφυλακή σκοτώθηκαν οι αντάρτες:
ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΕΛΕΝΗ του ΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΙΩΑΝΝΟΥ
ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ ΗΛΙΑΣ του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ
ΚΑΤΣΑΝΟΣ ΗΛΙΑΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΚΟΛΟΒΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ του ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ (αιχμαλωτίστηκε στα Αργυρια και εκτελέστηκε στη Σπερχειαδα)
ΚΡΑΒΒΑΡΙΤΗ ΞΑΝΘΗ του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
ΚΡΑΒΒΑΡΙΤΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ του ΒΑΓΙΑ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ
ΛΑΜΠΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ του ΛΑΜΠΡΟΥ
ΜΠΟΤΙΝΑ ΕΛΕΝΗ του ΚΩΝ/ΝΟΥ
ΜΥΛΩΝΑΣ ΗΛΙΑΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ (στο Αρχανι)
ΞΑΝΘΗΣ ΗΛΙΑΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΞΑΝΘΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΠΟΛΙΤΗΣ ΛΑΜΠΡΟΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (στο Γραμμο)
ΡΑΠΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΗΛΙΑ
ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του ΗΛΙΑ
ΤΑΓΙΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ του ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΤΡΙΠΑΜΠΟΥΚΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (στην Τσουκα)
ΤΡΙΠΑΜΠΟΥΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΤΡΙΠΑΜΠΟΥΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΤΣΑΤΣΑΡΗ ΗΛΙΤΣΑ του ΤΑΞΙΑΡΧΟΥ (στο Αρχανι)
ΤΣΙΛΙΜΑΓΚΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ (στο Αρχανι)
ΤΣΙΛΙΜΑΓΚΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ του ΧΡΗΣΤΟΥ (στο Διλοφο)
ΧΑΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ του ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ενώ από αντάρτες του Δ.Σ.Ε εκτελέστηκαν οι:
ΚΟΥΚΙΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του ΑΝΔΡΕΑ ιατρός
ΠΑΣΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του ΚΩΝ/ΝΟΥ
ΤΑΓΙΑΣ ΗΛΙΑΣ του ΣΤΑΥΡΟΥ
ΤΣΙΛΙΜΑΓΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ στρατιώτης (απεβιωσε από τραυματα στο 401ο Γεν.Στρ.Νοσοκομείο)
ΦΩΛΙΑΣ ΗΛΙΑΣ του ΝΙΚΟΛΑΟΥ βοηθητικος Εθν.Στρατού -πρωην Χωροφύλακας

Το χωριό μετά το 1950

Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου (Αύγουστος 1949) οι κάτοικοι σιγα σιγα επέστρεψαν στα σπίτια τους και προσπάθησαν να ανασυγκροτήσουν την οικονομική και κοινωνική ζωή του χωριού επουλώνοντας σταδιακά τις πληγές της αιματηρής σύγκρουσης. Στις επόμενες δεκαετίες η αστυφιλία έπληξε και την Παλαιοβράχα κάτι που αποτυπώνεται στη σταδιακή συρρίκνωση του πληθυσμού του χωριού.
Στις απογραφές που διενεργήθηκαν απο το Ελληνικό κράτος η πληθυσμιακή εικόνα ήταν η ακόλουθη:
1835: 347 κάτοικοι
1861: 556 κάτοικοι
1879: 742 κάτοικοι
1889: 952 κάτοικοι
1896: 1.051 κάτοικοι
1907: 998 κάτοικοι
1920: 1.042 κάτοικοι
1928: 1.076 κάτοικοι
1940: 1.148 κάτοικοι
1951: 827 κάτοικοι
1961: 773 κάτοικοι
1971: 655 κάτοικοι
1981: 477 κάτοικοι
1991: 469 κάτοικοι (πραγματικός πληθυσμός) και 398 (μόνιμος πληθυσμός)
2001: 576 κάτοικοι (πραγματικός πληθυσμός) και 567 (μόνιμος πληθυσμός)



wikipedia.gr